Η ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΜΕΣΩ ΤΟΥ ΠΟΙΝΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ

Η  ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΜΕΣΩ ΤΟΥ ΠΟΙΝΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ
Ν. 4042/2012 (ΦΕΚ Α’ 24/13/02/2012) ΕΝΣΩΜΑΤΩΣΗ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΟΔΗΓΙΑΣ 2008/99

Το περιβάλλον και η προστασία του από την συνεχή, άπληστη και απρογραμμάτιστη ανθρώπινη επέμβαση προκαλεί έντονο κοινωνικό προβληματισμό και ανάγεται σε μείζον πολιτικό ζήτημα, συνυφασμένο με πολιτικές επιλογές και σε άλλους τομείς όπως η οικονομία και η ανάπτυξη.

Η ανάγκη αποτελεσματικής αντιμετώπισης των οξύτατων περιβαλλοντικών ζητημάτων, οδήγησε στο να κριθεί αναγκαία και σκόπιμη στις περισσότερες εθνικές νομοθεσίες η προσφυγή στο ποινικό δίκαιο ως ένα από τα σημαντικότερα όπλα στον αγώνα για την πρόληψη και αποκατάσταση των προσβολών του περιβάλλοντος και τη διαφύλαξη της οικολογικής ισορροπίας.

Στην Ελληνική έννομη τάξη υπήρχαν προ δεκαετιών προβλέψεις για την αντιμετώπιση αξιόποινων συμπεριφορών κατά του περιβάλλοντος, τόσο σε ποινικό όσο και σε διοικητικό επίπεδο. Συγκεκριμένα, ήδη με το άρθρο 24 παρ.1 του Συντάγματος  του 1975 κατοχυρώθηκε συνταγματικά η προστασία του περιβάλλοντος, ενώ με το Ν.743/77 όπως κωδικοποιήθηκε με το Π.Δ. 55/1998  θεσπίστηκαν προβλέψεις για την προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος και στη συνέχεια με το Ν. 1650/1986 όπως τροποποιήθηκε με το Ν.3010/2002, προβλέφθηκε ρητά η ποινική τιμωρία για όποιον i) προκαλεί ρύπανση ή υποβαθμίζει το περιβάλλον, με πράξη ή παράλειψη που αντιβαίνει στις διατάξεις του νόμου ή των κατ’εξουσιοδότηση διαταγμάτων, ή υπουργικών αποφάσεων ή ii) ασκεί δραστηριότητα ή επιχείρηση χωρίς την απαιτούμενη, σύμφωνα με τις ισχύουσες διατάξεις άδεια ή έγκριση ή υπερβαίνει τα όρια της άδειας ή έγκρισης που του έχει χορηγηθεί και υποβαθμίζει το περιβάλλον[1]. Πρόκειται για διατάξεις πρωτοποριακές και σε πολλά σημεία ευρύτερες από την κοινοτική νομοθεσία.  

Η Ιδρυτική Συνθήκη της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητας δεν έθετε ως στόχο την προστασία του περιβάλλοντος. Για πρώτη φορά η προστασία του περιβάλλοντος ανάγεται σε στόχο της Κοινότητας στην Σύνοδο Κορυφής που έλαβε χώρα στο Παρίσι τον Οκτώβριο του 1972, ενώ με την Συνθήκη του Άμστερνταμ το 1997, η προστασία του περιβάλλοντος ανάγεται σε στόχο της Κοινότητας για πρώτη φορά ανεξάρτητο από την οικονομική ανάπτυξη.(άρθρο 174 και 2 ΣυνθΕΚ).[2]

Λόγω της σπουδαιότητας του εννόμου αγαθού του περιβάλλοντος και του διασυνοριακού χαρακτήρα που συχνά λαμβάνει το περιβαλλοντικό έγκλημα ή οι επιπτώσεις αυτού, κατέστη αντιληπτή από την Ευρωπαϊκή Ένωση ηανάγκη υιοθέτησης μιας συνολικής, και ολοκληρωμένηςποινικής προστασίας του περιβάλλοντοςσε κοινοτικό επίπεδο και έτσι υιοθετήθηκε η οδηγία 2008/99/ΕΚτου Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 17^ης Νοεμβρίου 2008  «σχετικά με την προστασία του περιβάλλοντος μέσω του ποινικού δικαίου» («Οδηγία»)[3].

Με την Οδηγία καθιερώθηκε ένα ελάχιστο πλαίσιο ποινικής προστασίας  κοινής για όλη την ΕΕ, ώστε να καταστεί αποτελεσματικότερη η προστασία του περιβάλλοντος με την υιοθέτηση κοινών αρχών και προσεγγίσεων στα κράτη μέλη, ενώ τα κράτη μέλη έχουν την ευχέρεια να θεσπίζουν ή να διατηρούν αυστηρότερα μέτρα σχετικά με την προστασία του περιβάλλοντος μέσω του ποινικού δικαίου.

Ειδικότερα, η Οδηγία  περιλαμβάνει κατάλογο των παραβάσεων που,όπως για παράδειγμα, η παράνομη μεταφορά αποβλήτων, το εμπόριο απειλούμενων προς εξαφάνιση ειδών της άγριας πανίδας και χλωρίδας, η θανάτωση,ο αφανισμός,η κατοχή ή σύλληψη προστατευόμενων ειδών της άγριας χλωρίδας ή πανίδας, πρέπει να θεωρούνται ως ποινικά αδικήματα σε όλα τα κράτη-μέληεφόσον είναι παράνομες και διαπράττονται εκ προθέσεως ή οφείλονται σε βαρεία αμέλεια. Αξίζει να σημειωθεί στο σημείο αυτό ότι η παράγραφος 2 του άρθρου 28 του Ν.1650/1986 ήδη πριν την πρόσφατη τροποποίησή του προέβλεπε το αξιόποινο των πράξεων της παρ.1 και όταν τελούνται εξ’ αμελείας.

Επιπλέον με την Οδηγία καθιερώθηκε μια προσέγγιση ως προς τα επιπεδα των  προβλεπόμενων κυρώσεων  σε όλα τα κράτη μέλη,με την επιβολή αποτελεσματικών, αναλογικών, αποτρεπτικών κυρώσεων από όλα τα κράτη μέλη, ενώ  προβλέπεται ευθέως και η ποινική ευθύνη των νομικών προσώπων στις περιπτώσεις τέλεσης  αδικημάτων κατά του φυσικού περιβάλλοντος, όπως τυποποιούνται στο άρθρο 3 της Οδηγίας.

Η Οδηγία ενσωματώθηκε στην εθνική νομοθεσία με τον Ν. 4042/2012 (ΦΕΚ Α΄24/13/02/2012) «Ποινική προστασία του περιβάλλοντος - Εναρμόνιση με την Οδηγία 2008/99/ΕΚ - Πλαίσιο παραγωγής και διαχείρισης αποβλήτων - Εναρμόνιση με την Οδηγία 2008/98/ΕΚ - Ρύθμιση θεμάτων Υπουργείου Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής»,κατόπιν σημαντικής καθυστέρησης, αφού η προθεσμία  για την μεταφορά της στην εθνική έννομη τάξη παρήλθε την 26^η Δεκεμβρίου 2010.[4]

Σύμφωνα με την αιτιολογική έκθεση σκοπός του Νόμου 4042/2012 και συγκεκριμένα των διατάξεων της πρώτης Ενότητας άρθρα 2-9 είναι η θέσπιση αποτρεπτικών, αποτελεσματικών και αναλογικών κυρώσεων, μέσω του ποινικού δικαίου, για τις περιπτώσεις που προκαλείται ή ενδέχεται να προκληθεί ρύπανση ή υποβάθμιση του περιβάλλοντος, με σκοπό τη διασφάλιση της αποτελεσματικής ποινικής προστασίας του.

Συγκεκριμένα, με τον ως άνω Νόμο :

α) ενισχύεται το πεδίο ευθύνης των νομικών προσώπων, που ήδη προβλέπονταν με το άρθρο 28 του ν. 1650/1986 και προβλέπεται η επιβολή σε βάρος των βαρύτερων ποινικών κυρώσεων,

β)αυστηροποιούνται οι ποινικές διατάξεις του άρθρου 28 του ν. 1650/1986, με σκοπό την αποτελεσματικότερη προστασία του περιβάλλοντος,

γ) διευρύνεται το πεδίο εφαρμογής του Ποινικού Κώδικα και άλλης ποινικής νομοθεσίας με διατάξεις περιβαλλοντολογικής προστασίας, όπως η τέλεση περιβαλλοντολογικών εγκλημάτων στο πλαίσιο εγκληματικής οργάνωσης, η αποστέρηση από έσοδα που αποκτήθηκαν από παράνομες δραστηριότητες και η άρση του απορρήτου των επικοινωνιών.

δ) Θεσπίζονται, ειδικές δικονομικές διατάξεις και

ε) οι Επιθεωρητές Περιβάλλοντος αποκτούν σοβαρές προανακριτικές αρμοδιότητες, με σκοπό τη διαλεύκανση των περιβαλλοντολογικών εγκλημάτων.

Αξίζει να σημειωθεί ότι με το Ν. 4042/2012 άρθρο 7 παρ.6 προβλέπεται η δυνατότητα να παρίσταται ως πολιτικώς ενάγων το Δημόσιο, καθώς και οι Οργανισμοί Τοπικής Αυτοδιοίκησης στην περιφέρεια των οποίων τελέσθηκε το έγκλημα, το Τεχνικό Επιμελητήριο της Ελλάδος, το Γεωτεχνικό Επιμελητήριο της Ελλάδος, πανεπιστήμια, άλλοι επιστημονικοί φορείς, δικηγορικοί σύλλογοι, φορείς διαχείρισης προστατευόμενων περιοχών, μη κυβερνητικές οργανώσεις και φυσικά πρόσωπα, ανεξάρτητα αν έχουν υποστεί περιουσιακή ζημία, προς υποστήριξη της κατηγορίας και μόνο και με αίτημα ιδίως την αποκατάσταση των πραγμάτων, στο μέτρο που είναι δυνατή. Έγγραφη προδικασία δεν απαιτείται.

Αναμφισβήτητα η ενσωμάτωση της Οδηγίας άνοιξε το δρόμο για την ενίσχυση του ποινικού πλαισίου καταστολής αναφορικά με τα εγκλήματα κατά του περιβάλλοντος. Ωστόσο, από μόνη της η  θέσπιση των νομοθετικών διατάξεων ακόμη και αυτών του ποινικού δικαίου δεν αρκεί για την αντιμετώπιση του προβλήματος. Κρίσιμη είναι η εφαρμογή των ψηφισθέντων νόμων  που προϋποθέτει βούληση πολιτική, επαγρύπνηση των ελεγκτικών μηχανισμών και κυρίως συνειδητοποίηση του ότι ο σεβασμός προς το περιβάλλον δεν αποτελεί απλώς ένα σύνθημα, αλλά προϋπόθεση για την επιβίωση του ανθρώπου και τη διατήρηση της υγείας του και τη διασφάλιση της αξιοπρέπειάς του, απόρροια της οποίας αποτελεί η αξίωση για ποιότητα ζωής. 

Δήμητρα Κουρκουλή

Δικηγόρος