Φιλελευθερισμός και Δημόσια Διοίκηση

[size=14][center][b]Φιλελευθερισμός και Δημόσια Διοίκηση

Προτάσεις προς την Κατεύθυνση
του Εξορθολογισμού και της Αποτελεσματικότητας*[/b][/center][/size]

[i][b]του Αλεξάνδρου Απ. Μαντζούτσου[/b][/i]

Βασικές αρχές της διοικητικής δράσης είναι η αρχή της νομιμότητας, το δημόσιο συμφέρον και η προστασία του διοικουμένου. Σύμφωνα με την αρχή της νομιμότητας, οι ιδιώτες μπορούν να πράττουν ό,τι δεν απαγορεύεται από τους κανόνες δικαίου ενώ η Δημόσια Διοίκηση, μόνο ό,τι επιτρέπεται. Στο φιλελεύθερο κράτος, η έννοια του δημοσίου συμφέροντος συνίσταται στο συμφέρον όλων των μελών της κρατικής κοινωνίας ως σύνολο αλλά και κάθε μέλους χωριστά. Το δημόσιο συμφέρον ορίζεται, λοιπόν, ως γενικό, όταν αφορά στο σύνολο των μελών της κρατικής κοινωνίας και ως ειδικό, όταν αφορά σε επιμέρους κοινωνικές ομάδες (κοινωνικό συμφέρον) ή σε ένα μόνο άτομο ως μέλους της κρατικής κοινωνίας (ατομικό συμφέρον - κατ’ αντιδιαστολή προς το ιδιωτικό συμφέρον, που είναι το συμφέρον ενός ατόμου όχι ως μέλους της κρατικής κοινωνίας αλλά ως ιδιώτη). Με άλλα λόγια, τόσο το ατομικό όσο και το κοινωνικό συμφέρον είναι πτυχές του δημοσίου συμφέροντος και, ως εκ τούτου, η εξυπηρέτηση του δημοσίου συμφέροντος δεν δύναται να γίνεται σε βάρος των ατομικών συμφερόντων των διοικουμένων, σε βάρος συγκεκριμένων ατόμων ή κοινωνικών ομάδων. Αντίστοιχα, δεν νοείται περιορισμός ατομικών, κοινωνικών ή πολιτικών δικαιωμάτων χάριν ενός κάποιου γενικότερου συμφέροντος, παρά μόνο όταν και με τις εγγυήσεις και στο μέτρο που το επιτρέπει το ίδιο το Σύνταγμα (π.χ. σε περίπτωση πολέμου, επιστράτευσης εξαιτίας εξωτερικών κινδύνων ή άμεσης απειλής της εθνικής ασφάλειας, καθώς και αν εκδηλωθεί ένοπλο κίνημα για την ανατροπή του δημοκρατικού πολιτεύματος – βλ. άρθρο 48 του Συντάγματος).

Προϋπόθεση όμως του να ανταποκριθεί κάποτε η ελληνική Δημόσια Διοίκηση στον θεσμικό της ρόλο, δηλαδή στην αποτελεσματική εξυπηρέτηση του δημοσίου συμφέροντος, τηρώντας την αρχή της νομιμότητας και προστατεύοντας με τον καλύτερο δυνατό τρόπο τα δικαιώματα και τα έννομα συμφέροντα των διοικουμένων είναι να εξορθολογιστεί. Και εξορθολογισμός της Δημόσιας Διοίκησης σημαίνει: α) καταπολέμηση της γραφειοκρατίας. Το γραφειοκρατικό σύστημα διακυβέρνησης όχι μόνο δεν αποδείχθηκε αποτελεσματικό στην διασφάλιση της νομιμότητας και στην καταπολέμηση της διαφθοράς αλλά, αντίθετα, σε συνδυασμό και με την έλλειψη άσκησης ουσιαστικής εποπτείας επί των δημοσίων υπαλλήλων «ανέχθηκε» και τελικά οδήγησε στην έξαρση της διαφθοράς, β) ομαλή και αποτελεσματική εφαρμογή των κανόνων δικαίου - είτε πρόκειται για συνταγματικούς κανόνες είτε για τυπικούς νόμους είτε για διοικητικές πράξεις είτε για κανόνες του ευρωπαϊκού κοινοτικού δικαίου – από όλα τα όργανα της Δημόσιας Διοίκησης. Έτσι, δεν νοείται π.χ. να υπάρχουν δημόσιοι υπάλληλοι που να μην γνωρίζουν τουλάχιστον τα συνταγματικώς κατοχυρωμένα ατομικά, κοινωνικά και πολιτικά δικαιώματα αλλά και την έννοια και την σημασία του δημοσίου συμφέροντος σε ένα σύγχρονο κοινωνικό κράτος δικαίου, γ) ριζική μεταρρύθμιση του νομικού και πραγματικού καθεστώτος των δημοσίων υπαλλήλων, η οποία ευελπιστούμε ότι θα πραγματοποιηθεί, επιτέλους, κατά την επικείμενη συνταγματική αναθεώρηση. Πρέπει, σε κάθε περίπτωση, να καταπολεμηθεί αυτό που σήμερα καλείται ως «δημοσιοϋπαλληλική νοοτροπία», να απαλλαγεί ο δημόσιος τομέας από την πολιτική εξάρτηση και η πρόσληψη των δημοσίων υπαλλήλων να γίνεται χωρίς διακρίσεις και με πραγματικά αξιοκρατικά κριτήρια. Πρέπει να μεταρρυθμιστεί πλήρως το ισχύον καθεστώς μονιμότητας, να υπάρξει πραγματικός έλεγχος των δραστηριοτήτων των δημοσίων υπηρεσιών καθώς και διαρκής αξιολόγηση του δημόσιου τομέα στο σύνολο αλλά και κάθε δημοσίου υπαλλήλου χωριστά. Είναι αδιανόητο σε ένα σύγχρονο φιλελεύθερο κράτος να κυριαρχεί ακόμα ο κομματισμός και, συνακόλουθα, η ανε(ξέ)λεγκτη δράση των «εκλεκτών», των «γαλάζιων» ή «πράσινων» παιδιών της εκάστοτε κυβέρνησης.

Πέρα από την ανάγκη διασφάλισης ότι οι δημόσιοι υπάλληλοι δεν θα υποστούν δυσμενή μεταχείριση εξαιτίας της πολιτικής τους προέλευσης και τοποθέτησης, τίποτε άλλο δεν δικαιολογεί το ευμενέστερο καθεστώς των υπαλλήλων που εργάζονται στο Δημόσιο και τον ευρύτερο δημόσιο τομέα σε σχέση με τους υπαλλήλους του ιδιωτικού τομέα. Ως αντεπιχείρημα προβάλλεται συνήθως ότι ο ιδιωτικός τομέας έχει ως κίνητρο το κέρδος ενώ ο δημόσιος τομέας, την εξυπηρέτηση του δημοσίου συμφέροντος. Ως εκ τούτου, κατά την άποψη αυτή, οι δημόσιοι υπάλληλοι θα πρέπει να είναι πολύ πιο ευσυνείδητοι κατά την άσκηση των καθηκόντων τους και να εργάζονται αποτελεσματικότερα από τους εργαζόμενους στον ιδιωτικό τομέα. Στην πράξη, ωστόσο, αυτό που συμβαίνει είναι μάλλον το ακριβώς αντίθετο! Και αυτό, είναι σε τελική ανάλυση εύλογο, καθώς ένας υπάλληλος του ιδιωτικού τομέα αντιλαμβάνεται ότι εάν δεν αξιοποιήσει τις δυνατότητές του στον μέγιστο δυνατό βαθμό θα απολυθεί, ενώ ένας δημόσιος υπάλληλος αντιλαμβάνεται εξίσου καλά ότι εάν δεν αξιοποιήσει τις δυνατότητές του ούτε καν στον ελάχιστο δυνατό βαθμό θα εξακολουθήσει να διατηρεί τη θέση του μέχρι την ημέρα που θα συνταξιοδοτηθεί! Αναρωτιέμαι, επίσης, γιατί το κοινωνικοασφαλιστικό καθεστώς των δημοσίων υπαλλήλων είναι τόσο «ευμενώς διακριτικό» σε σχέση με το αντίστοιχο καθεστώς των υπαλλήλων του ιδιωτικού τομέα ώστε κατά την συνταξιοδότησή τους, ειδικά οι δημόσιοι υπάλληλοι να λαμβάνουν και ένα διόλου ευκαταφρόνητο ποσό, το λεγόμενο «εφάπαξ».

Τέλος, η εξυπηρέτηση του δημοσίου συμφέροντος από την Δημόσια Διοίκηση πρέπει κατά βάση να γίνεται με μέσα άσκησης δημόσιας εξουσίας και όχι με άσκηση οικονομικής (επιχειρηματικής) δραστηριότητας. Ο ρόλος του σύγχρονου φιλελεύθερου κράτους συνίσταται στον σεβασμό και την προστασία των δικαιωμάτων του ανθρώπου - σ’ αυτό, άλλωστε, αποσκοπεί και η εξυπηρέτηση του δημοσίου συμφέροντος - κάτι που επιτυγχάνεται με την θέσπιση και την εποπτεία εφαρμογής των κανόνων δικαίου, την κοινωνική πρόνοια και την κοινωνική προστασία των μη-προνομιούχων ατόμων ή κοινωνικών ομάδων. Το φιλελεύθερο κράτος διασφαλίζει την τήρηση της νομιμότητας κατά την άσκηση της οικονομικής δραστηριότητας από την πλευρά των ιδιωτών, χωρίς, ωστόσο, να καθίσταται και το ίδιο μία ακόμη επιχείρηση! Το κράτος δεν μπορεί και δεν πρέπει να ασκεί οικονομική δραστηριότητα, διότι δεν έχει ούτε την κατάλληλη προς τούτο οργανωτική δομή ούτε το αναγκαίο κίνητρο (κέρδος) που να το καθιστά αποτελεσματικό κατά την άσκηση μιας τέτοιας δραστηριότητας. Δεν είναι, άλλωστε, τυχαίο ότι οι σχεδόν χρεοκοπημένες κρατικές επιχειρήσεις, όταν ιδιωτικοποιούνται, ολικά ή εν μέρει, αναπτύσσονται ταχύτατα και είναι σε θέση όχι απλώς να επιβιώνουν αλλά και να κυριαρχούν στον ελεύθερο ανταγωνισμό. Η ιδιωτική οικονομική πρωτοβουλία είναι κατά κανόνα αποτελεσματικότερη από τον κρατικό έλεγχο και ο ιδιωτικός υπάλληλος, πολύ πιο αποτελεσματικός σε σχέση με τον δημόσιο υπάλληλο. Κατά συνέπεια, η κατάργηση των κρατικών μονοπωλίων και η αποσύνδεση της δημόσιας υπηρεσίας από τα δημόσια μονοπώλια δεν αρκεί, αν δεν συνοδεύεται από πολιτική αποκρατικοποιήσεων και ενίσχυσης της ιδιωτικής πρωτοβουλίας σε όλους τους τομείς της οικονομίας.

---------------------------
[size=10]* Το άρθρο δημοσιεύθηκε για πρώτη φορά στο περιοδικό "Πολιτικά Θέματα", (τ. 1525, 10-7-2006, σελ. 36-37).[/size]